صنایع دستی را می‌توان به مثابه صنعت خلاق بررسی کرد

به گزارش خبرنگار مهر، حجت‌اله مرادخانی، پژوهشگر، استاد دانشگاه و مشاور معاون صنایع‌دستی کشور، یادداشتی را در اختیار خبرگزاری مهر گذاشته و در آن نگاهی به  ویژگی‌های صنایع دستی به مثابه یک صنعت خلاق داشته است.

متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانیم:

از زمانی که مفهوم اقتصاد خلاق به‌عنوان سرفصلی مهم در اقتصاد و فرهنگ کشورهای دنیا مطرح شد، تحلیل گران و نظریه پردازان این حوزه با علم به ویژگی‌های این صنایع و تولیدات آنها، به بحث درباره ویژگی‌ها و خصوصیات اقتصادی صنایع خلاق پرداختند. یعنی صنایعی که مبتنی‌بر نوآوری‌های ذهنی و خلاقیت‌های فکری افراد شکل گرفته اند. بر اساس همین تحلیل‌ها و آرائی که در ارتباط با این حوزه مهم مطرح شده است، مولفه‌ها و خصوصیات برای شاخه های مختلف آن مطرح شده است. در برخی از منابع و مکتوبات مربوط به این حوزه به در کل ویژگی‌هایی برای صنایع خلاق قائل شده اند. به عبارت دیگر هرکدام از این صنایع برای رسیدن به ارزش اقتصادی مورد نظر، می‌بایست این ویژگی‌ها را در درون خود نهادینه کرده باشند، تا از رهگذر تحقق آنها در عمل نتایج مورد نظر حاصل شود.

یکی از بارزترین مصداق‌های صنایع  خلاق در کشور ما، حوزه صنایع‌دستی است که با دارا بودن خصوصیات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به طور توامان ظرفیت قابل اعتنا پدید آورده و می تواند بستری تعیین کننده برای توسعه اقتصادی و رشد پایدار اشتغال در کشور ما فراهم آورد. چراکه این تولیدات فرهنگی برآمده از خلاقیت و نبوغ مردم نواحی مختلف ایران بوده و به سبب ویژگی‌های متعددی که دارند می تواند به مثابه فرصتی ارزنده برای رشد اقتصاد خلاق در ایران را فراهم آورد. در ادامه این نوشتار، خصوصیات اقتصادی صنایع دستی به عنوان یک صنعت خلاق مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

از جمله ویژگی های اقتصادی صنایع خلاق، بر ارزش کار دلالت دارد. باید گفت که در صنایع خلاق تنها حقوق یک شغل و میزان درآمد ماهانه یا هفتگی آن برای افراد، ملاک اصلی انتخاب نیست. بلکه فعالان و شاغلین در یک حرفه و شغل معین به اصالت و ماهیت شغل خود اهمیت می دهند و لزوم خلاقیت برای توسعه آن، نکته مهمی برای انتخاب آن به شمار می رود. به عبارت دیگر این امکان که آن شغل برای خلاق بودن در اختیار آنها قرار می دهد، اهمیت دارد. از این رو در صنایع خلاق، خلاقیت و اعتبار کار است که کارمندان را با اشتیاق و رغبت به حضور در محل کارشان می آورد و برای آنها انگیزه می شود تا برای ارائه ایده ها و طرح های جدید اقدام کنند. بدیهی است که در چنین فضایی می توان توسعه مستمر و پایدار برای آن مجموعه انتظار داشت. مقوله ای که به نظر می رسد در عرصه صنایع دستی ایران و فعالان آن به طور محسوس دیده شود. بسیاری از هنرمندان این حوزه بنابر احساس تعلق به این هنر-صنعت بومی و به واسطه علاقه و اشتیاق به آن مشغول به فعالیت هستند. پنجمین ویژگی اقتصادی صنایع خلاق، بر تنوع تولیدات و محصولات آنها دلالت دارد.

در دنیای امروز یکی از عوامل موثر در موفقیت اقتصادی شرکت ها و موسسات کوچک و بزرگ، تنوع در محصولات و خدمات ارائه شده توسط آنهاست. هرچه قدر یک شرکت داراری محصولات متنوع تری باشد، مخاطب بیشتری خواهد داشته و در نتیجه درآمد و رشد مالی بالاتری هم پیدا می کند. در صنایع خلاق به دلیل ماهیت کیفی آنها، بحث تنوع با محدودیت همراه نیست و تولیدات به سبب اینکه بدیع و تازه هستند باهم متفاوت خواهند بود. تازه اینکه این محصولات خلاق در ارتباط و تلفیق با یکدیگر شدت و گستردگی این تنوع را افزایش می دهند. با اندکی تامل می بینیم که صنایع دستی ایران مصداق مناسبی برای این ویژگی بوده و تنوع تولیدات و محصولات آن چشمگیر بوده و نسبت به دیگر صنایع فرهنگی فعال در ایران در موقعیت ممتازتری قرار دارد.

دیگر خصلت اقتصادی صنایع خلاق داشتن ماندگاری و ثبات بیشتر است. از آنجا که محصولات ارائه شده در صنایع خلاق به کمک ایده خاص مولفان و سازندگان آنها  تولید می شوند، دارای ماندگاری بیشتری نسبت به دیگر محصولات هستند. در این شرایط حقوق مولفین و صاحبان ایده و خلاقیت بیشتر مورد توجه و حمایت قرار می گیرد. صاحب خلاقیت چون از نتایج و منافع ایده خود بهرمند می شود، تلاش بیشتری برای ارائه تولیدی بهتر و با کیفیت تر خواهد کرد. در واقع یک وضعیت برد برد میان تولیدکننده اثر و مصرف کننده آن به وجود می آید و در نتیجه رشد اقتصادی یکی از چندین نتایج آن صنعت خواهد بود. از این منظر هم رشته های مختلف صنایع دستی واجد این خصوصیت بوده و همگی برآمده از نبوغ تولید کنندگان آنها بوده و کاملا آثاری تالیفی و اصیل‌اند .

ویژگی بعدی صنایع خلاق به دسته بندی مهارت ها و قابلیت های افراد بازمی گردد. از نگاه این صنایع جدید، مبنای تقسم بندی و دسته بندی افراد، نوع مهارت های خلاق آنهاست. به عبارت دیگر مهارت ها در این صنایع نه به صورت عرضی، بلکه به صورت عمودی از یکدیگر جدا می شوند. و این نکته ای است که در ماهیت صنایع کلاسیک وجود نداشته و چندان به آن توجه نمی کردند. تغییری که در نتیجه تغییر دیدگاه در این حوزه به وجود آمده است.

خصوصیت مهم دیگر به نسبت و ارتباط میان صنایع خلاق و بازار عرضه محصول اشاره دارد. نکته ای که در این باره مطرح می شود این است که با توجه به اینکه تقاضای بازار اغلب مشخص و قطعی نیست، در نتیجه نمی توان واکنش مخاطب و مصرف کننده به کالای ارائه شده را قبل از خرید آن و بعد از اینکه آن را مورد استفاده قرار داد به طور مشخص پیش بینی کرد. در نتیجه اینطور می توان گفت که هیچکس اصل را نمی داند و با توجه به این شرایط باید به برنامه ریزی پرداخت. فعالان صنایع دستی و دیگر شاخه های صنایع خلاق و فرهگی در کشور ما نیز باید نسبت به آن اهتمام ویژه داشته باشند.

نکته بعدی که برای صنایع خلاق بر می شمرند؛ تاکید و توجه ویژه آنها به وقت است. از این منظر مانند همان مثل قدیمی که می گوید؛ وقت طلاست. در این صنایع نیز جایگاه وقت بسیار ارزنده و با اهمیت است. افراد با مهارت های بالا چنانچه از وقت شان به درستی و خوبی استفاده کنند، کارآمدی و اثربخشی آنها رشد و توسعه فراوانی پیدا می کند. بنابراین در این صنایع و برای فعالان آنها زمان یک سرمایه ارزشمند است و داشتن بهره وری مناسب نسبت به آن اهمیت زیادی دارد. همچنین تعدد مهارت ها و توانایی های کارکنان، ویژگی بعدی اقتصادی صنایع خلاق است. در عرصه اقتصاد خلاق و در نتیجه صنایع خلاق، چنانچه محصولات بخواهند در عرصه رقابتی حاکم در دنیای امروز زنده بمانند، سازمان ها به نیروهای کار و نفراتی نیاز دارند که به طور همزمان چندین مهارت همسو را توام داشته باشند. در این شرایط است که نیروی کار در مسیر تولید محصول یا ارائه خدمات می تواند از چند قابلیت به طور همزمان استفاده کرده و خروجی تاثیرگذار تری ارائه نماید.

بدیهی است که برای این عرصه نوظهور در دنیای امروز، بسیاری خصوصیات و ویژگی های متنوع دیگری نیز می توان مطرح کرد. عرصه ای که به دلیل سرمایه گذاری و  برنامه ریزی جدید کشورها، روز به روز در حال توسعه و گسترش است و به نظر می رسد در آینده پیش رو محور اصلی بسیاری از مباحث اقتصاد فرهنگ بر پایه صنایع خلاق شکل بگیرد. ایران نیز به دلیل داشتن ظرفیت های فرهنگی- اقتصادی ویژه برای رشد و توسعه صنایع خلاق و نیروی کار جوان و تحصیلکرده، ضروری است تا با تدوین استراتژی های معلوم و نگاه به تحولات روز در عرصه اقتصاد جهانی، از این ظرفیت های فرهنگی خود بهره برداری کرده و زمینه های لازم برای بروز قابلیت عرصه های مهمی چون؛ صنایع دستی و دیگر صنایع خلاق بومی کشور را فراهم آورد.